4. Herrizaingoa
I.?Arloa kopurutan
2010ean, Herrizaingoaren arloan 166 kexa jaso ditu Arartekoak, alegia, epe horretan tramitatu diren kexen %12,65. Kexen banaketa, kasuan kasuko herri-administrazioari eta ukitu diren arloei dagokienez, honako hau izan da:
Administrazioak:
− Tokiko administrazioa 115
− Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 47
− Foru administrazioa 1
Gaika:
− Trafikoa 122
− Herritarren eskubideak 17
− Administrazioaren funtzionamendua eta prozedura administratiboa 14
− Herritarren segurtasuna 7
− Atxiloketa-zentroak 3
− Kontratazio araubidea, ondarea eta administrazioaren erantzukizuna 2
− Beste alderdi batzuk 1
Horrez gain, atxiloketa-zentroei buruzko 3 espediente tramitatu ditugu ofizioz.
Txostena itxi den unean, kexen egoera, beren tramitazioari dagokionez, honakoa zen:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Jarduera okerra | Jarduera okerrik ez | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Eratorritako ez-onarpena | |
2010ean hasitakoak | 163 | 55 | 98 | 17 | 69 | 12 | 10 |
Aurreko urteetan hasitakoak | 118 | 6 | 104 | 36 | 68 | 0 | 8 |
2009an baino kexa gehiago jaso ditugu. Aurreko urteetan bezala, Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Saila eta Bilboko Udalari buruzkoak izan dira nagusiki. Horrez gain, Gasteizko Udalari buruz jardun dute neurri garrantzitsu batean, baina kexa gehienak ibilgailuak alokatzen dituen enpresa beraren ingurukoak izan dira, eta Udalak ere beste hainbeste zigor ezarri dizkio trafikoko araudia hausteagatik.
Aipatutako datuek ez dituzte barne hartzen ebatzi ezin izan ditugunak, hau da, Estatuko Herriaren Defendatzailearen eskumen-esparrutik kanpokoak izateagatik edo ukapenerako ustezko legaletakoren baten barrukoak izateagatik gaian esku hartu ezin izan dugunean. Talde honetan planteatu diren gaiak honakoak izan dira, behinik behin: trafikoaren zigor-araubidea, gidabaimena eskuratzea, Nortasun Agiri Nazionala eskatzeko aldez aurretiko hitzordu sistemaren funtzionamendua eta funtzionario polizialen kode deontologikoa.
Era berean, aurreko urteetako 118 kexa-espedientetako esku-hartzea burutu dugu.
II. Araudi mailako testuingurua
Aurten indarrean sartu da 18/2009 Legea, azaroaren 23koa, Trafikoari, Ibilgailu Motordunen Zirkulazioari eta Bide-segurtasunari buruzko Legearen testu artikulatuan aldaketa garrantzitsuak sartu dituena. Aldaketa horietako batzuek, esate baterako, prozedura laburtu berriak, esparru horretan gauzatzen dugun esku-hartzeari ere eragingo diote ziurrenik.
Lege horren garapen gisa, Barne Ministerioaren 3022/2010 Agindua, azaroaren 23koa, Trafikoko Zehapenen Ediktu Ohola arautzen duena onetsi da. Ediktu Ohola formatu digitalekoa da eta Estatuko Trafikoaren Buruzagitza Zentralaren egoitza elektronikoan argitaratzen da. Bide horren bidezko ediktu-jakinarazpenak azaroaren 25etik aurrera ordezkatu egin du udaletako ediktu-oholetan eta kasuan kasuko aldizkari ofizialetan egiten zen jakinarazpena.
Arloarekin lotutako beste arau batzuk onartu dira, baina horiek aipatzea ohar honen xedetik kanpo dago, agiri honen helburua arloko legegintzako nobedade nagusiak aipatzea baita.
III. Jarduera-plana
III.1. Ikuskapen bisitak
Aurten Ertzaintzak Arkauten (Iradier Basea) eta Donostian dauzkan atxiloketa-zentroak bisitatu ditugu, baita Sestaoko Udaltzaingoaren egoitza ere, modu zuzenagoan ezagutzeko gaur egun zentro horietako ziegen egoera zein den eta zein diren atxiloketekin lotutako praktikak. Arkauteren kasuan, gure jarduera, nagusiki, Ertzaintzaren Dibisio Antiterrorista eta Informatibo berriaren menpeko zentrora mugatu zen.
Zentro horietako instalazioak, oro har, egokiak dira beren edukiarentzat, baina aurreko bisitetan ere ikusi diren arazo batzuk daude oraindik. Gainera, Arkauteko zentroak oraindik ez dauka adingabeak zaintzeko egoitza berezirik. Udaltzaingoaren kasuan ere gauza bera gertatzen da. Donostiako zentroak badauka egoitza berezi bat, argi naturalik gabeko gela bat da, pertsona adin nagusiko pertsonentzako gelen ezaugarri berberak dauzka, baina handiagoa da, eta litekeena da gelak pertsona adindunak zaintzeko erabiltzen dituzten egoitzekiko banantze-printzipioak behar bezala ez betetzea (urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoko 17.3 artikulua).
Hiru zentroek bideograbazio sistema bat daukate. Dirudienez, Ertzaintzan sistema 2006ko ohiko txostenean (I. kapitulua, 7.1 idatz-zatia) aztertutako ereduaren araberakoa da funtsean. Donostiako sistema, aldiz, ez dator bat eredu horrekin, izan ere, kamerek ez dute pertsona atxilotuek egin behar duten ibilbide osoa barne hartzen, ezta deklarazioa hartzeko erabili ohi den gela ere. Udaltzaingoaren zentroa ere ez dator guztiz bat urriaren 6ko 81/1999 Gomendioan azaldu genuenarekin. Bertan, gure ustez, mekanismo horrek eraginkorra izateko izan beharko lituzkeen ezaugarriak zehaztu genituen (1999ko txosten arrunta, II. kapitulua, 7.2.A idatz-zatia)).
Arkauteko zentroak ezin izan genituen ikusi ondorengo ebazpen honi dagozkion grabazioak: Arartekoaren ebazpena, 2010eko ekainaren 15ekoa. Horren bidez, bukatu du bere jarduera Ertzaintzak inkomunikazio-erregimenean egondako atxilotuei ustez emandako tratu txarrengatik bideratutako kexan, eta kexa tramitatzen aritu ginenean ere ezin izan genuen grabazioa ikusi, baina beste arrazoi batzuen ondorioz. Gure solaskideek esan zigutenaren arabera, grabazioak suntsitu egin ziren Herrizaingo Sailak instrukzio batean ezartzen duen gutxieneko epea, 3 hilabetekoa dena, igaro bezain laster. Informazio hori ez dator bat pertsona berberek beste batzuetan eman digutenarekin; izan ere, instrukzio bera aplikatuz, grabazioen kopiak denbora-mugarik gabe biltegiratzen direla azaldu baitigute. Are gehiago, iaz Erandioko atxiloketa-zentrora egindako bisitan, 8 hilabete lehenago egin zen atxiloketa inkomunikatu baten grabazioa ikusi genuen, eta kasu horretan ez ziren betetzen instrukzioan gutxieneko epea luzatzeko aurrez ikusten diren baldintzak.
Bereziki kezkagarria iruditzen zaigu aipatutako kexa tramitatzen aritu ginenean grabazioak ikustea eragotzi izana, alegia, artean suntsitu gabe zeudenean, eta materiala gorde ala suntsitu erabakitzerakoan, polizia arduradunek, aipatutako instrukzioak onartzen dituen interpretazio guztien artean, irudiak ezabatzeko aukera ematen zuena aukeratu izana –gutxieneko epea baino ez duena ezartzen–, ez baitzuten kontuan hartu aipatutako kexa tramitatzen ari ginela, grabazioen edukia ikusteko interesa behin baino gehiagotan eta esplizituki agertu baikenuen, eta, gainera, atxiloketa horien ondoriozko prozedura penalek martxan jarraitzen baitute –horien tramitazioan oinarritu zen, hain zuzen ere, aipatutako sailak kexa tramitatzen ari ginen bitartean material hori eskuratzeko aukera ez emateko hartu zuen erabakia–.
Egin genuen bisitan jakinarazi zigutenaren arabera, grabazioak ez zitzaizkion ezta auzitegiari ere helarazi, eta auzitegia atxilotu batzuek ustezko tratu txarrengatik jarri zituzten salaketak tramitatzen ari zen. Dirudienez, salaketak aurkeztu zituztenerako iraganda zegoen grabazioak gordetzeko gutxieneko epea, 3 hilabetekoa, alegia, eta grabatutako materiala suntsitua izan zen. Hori ere kezkagarria iruditzen zaigu.
Gure ustez, kasu honetan, kontuan hartuz aipatutako epaitegiak eta erakunde honek ezin izan dituztela grabazioak ikusi aipatutako instrukzioaren xedapenen interpretazio murriztaileagatik, urtero-urtero egiten dugun gomendioak zentzu osoa hartzen du, hau da, grabatutako materiala grabatutako ekintzen ondoriozko erantzukizun administratibo eta penal posibleen gehienezko preskripzio epean zehar gorde dadila bermatzen duen eta giza eskubideak bermatzen dituzten erakundeen esku-hartzea (Arartekoarena, adibidez) kontuan hartzen duen epe bat ezar dadila gomendatzen dugu. Beharrezkoa da, gainera, grabatutako materiala aipatutako esparruetan esku-hartzea burutu bitartean gordetzea bermatzea. Ez baldin bada horrela egiten, mekanismoak ez du balioko haren eraketa eragin zuen helburua betetzeko.
Ertzaintzaren bi zentroek oraindik ez daukate adingabeentzako atxiloketa-erregistroko liburu berezi bat (uztailaren 30eko 1774/2004 Errege Dekretuko 3.5 artikulua). Udaltzaingoaren zentroak, ordea, badauka.
Arkauteko zentrora bisita egitera joan ginen arte, Ertzaintzaren Dibisio Antiterrorista eta Informatiboak 2010ean egindako atxiloketa guztiak atxiloketa inkomunikatuak izan ziren, baina Herrizaingo Sailak geroago esan zigun dibisio horrek geroago egin zituen beste atxiloketa batzuetan ez zuela inkomunikazioa aplikatu. Horietako biren erregistroak eta dokumentazioa berrikusi genituen –eta gure solaskideek esan zigutenaren arabera, une hartan, bi horien grabazioak baino ez zeuden gordeta–. Oro har, gauzatutako jarduerak ongi dokumentatuta zeuden. Hala eta guztiz ere, zuzendu beharko liratekeen disfuntzio batzuk antzeman genituen. Esate baterako, erregistro desberdinak ez zetozen bat orduei eta gauzatutako ekintzei dagokienez jasota zegoenean. Era berean, atxilotutako pertsonekin egindako jarduera batzuei dagokienez, ez zen jasota utzi zein aretotan gauzatu ziren, ezta jarduera horietan esku hartu zuten agente guztiak nor ziren ere, eta eginbide jakin batzuk orokorrean soilik islatu ziren, alegia, kasu bakoitzean zein eginbide gauzatu zen zehaztu gabe. Grabazioak ikusi genituenean ere inkongruenteak ziruditen ekintza batzuk ikusi genituen; are gehiago, ez zetozen bat ezarritako irizpide orokorrekin, adibidez, deklarazio-aretoan janaria ematea, grabazio kamerak dauden tokian, eta eskubideen berri emateko eginbidea elikagaiak emateko den aretoan gauzatzea, hau da, kamerarik ez dagoen toki batean. Era berean, atxilotutako pertsonak geletatik eguneroko otorduetarako atera ziren orduak eta egoera hori eman zen aldien kopurua ez zetorren bat elikaduraren inguruko ohiko jarraibideekin. Eman zizkiguten azalpenek, ordea, ez zuten justifikatzen zergatik jardun zen horrela.
Aipatutako egiaztapenen ondorioz, Herrizaingo Sailera jo genuen, disfuntzio horiek ekiditeko neurriak har ditzan.
Ertzaintzaren bi zentroetan kontsultatu genituen eskubideen informazioari buruzko aktetan oraindik ere ez da islatzen atxilotutako pertsonari egozten zaizkion ekintzen berri eman zaion ala ez (Prozedura Kriminalaren Legeko 520. art.).
Sestaoko Udaltzaingoaren erregistroak ere kontsultatu genituen. Atxiloketaren liburuak betetzerakoan egindako akats batzuk antzeman genituen, eta haien edukian hutsune batzuk ere ikusi genituen. Hori dela eta, hobekuntzak proposatu ditugu eta udaltzaingo horri lan horretan arreta gehiago jar dezala eskatu diogu. Udaltzaingoaren egoitzan gorputz-erregistoa egiten duten agenteak ez direla atxiloketa egin duten agenteak izaten jakinarazi ziguten arren, atxiloketetan ez zela irizpide hori aplikatu egiaztatu genuen, eta, ondorioz, alderdi hori azpimarratu behar izan dugu. Era berean, udaltzaingo horri gogorarazi behar izan diogu beharrezkoa dela erregistroa nola egin den jasota uztea, baita erregistroa modu batean edo bestean gauzatu izanaren arrazoiak jasota utzi behar direla ere; izan ere, alderdi horiek ez daude dokumentaturik.
III.2. Txosten berezien jarraipena
III.2.1. Ziegak. Udalaren eta Ertzaintzaren atxiloketa-zentroak (1991)
Atxiloketa-zentroetara egindako bisitak ere txosten honen jarraipen funtzioarekin daude lotuta. Hori dela eta, puntu honen inguruan egiten dugun balorazioa aurreko III.1 epigrafean jaso duguna da.
III.2.2. Bilboko San Frantzisko (Bilbo) zonan atzerritarrekiko burututako jarduera polizialei buruz Arartekoak izandako eskuhartzea (1998ko Txosten arrunta, I.1 kapitulua, 1.6. idatz-zatia)
Txosten horretan polizia esparrurako jaso diren gomendio espezifikoak arlo horretan jasotzen ditugun kexak aztertzeko parametroetako bat dira, hori dela eta, zeharkako bide horren bitartez, horien jarraipena egin dezakegu.
Alderdi honen inguruko interesa agertu dugunean polizia arduradunek eman dizkiguten erantzunak ikusirik, gomendio horiek ez direla osotasunean betetzen uste dugu, baita, askotan, horien alderdietako batzuk martxan jartzeko beharrezkoak diren instrumentuak ez direla ezta artikulatu ere egin. Egoera hori aurten egiaztatu dugu, adibidez, indarraren erabilpenaren kontrolari buruzko gomendioei, hasieran auzibidean falta gisa kalifikatu diren legezko kontrako ekintza penalen ondoriozko atxiloketei eta lekukoen presentzia onartzeari dagokionez.
III.3. Gomendio orokorren jarraipena
Poliziaren ustezko gehiegikeriei buruz izapidetu ditugun kexek ondorengo gomendio orokorraren jarraipena egiteko aukera eman digute: "Polizia gorputzek agenteek gauza ditzaketen ekintza irregularren aurreko kontrol-instrumentuak ezarri behar dituzte" (2003ko txosten arrunta, VI.2. kapitulua).
Horiek betetzearekin lotuta ikusi ditugun arazoak behin eta berriro agertzen dira. Aurreko urteetan bezala, egiten ari den ikerketaren edukiarekin daude lotuta nagusiki, eta, sarritan, kasuarekin lotutako agenteen bertsioa jasotzera mugatzen jarraitzen du. Era berean, agenteen testigantzan oinarrituz ikerketa baztertzen jarraitzen da, baita poliziaren jardunaren ondorioz auzi penal bat tramitatzen ari denean ere. Azken hori, adibidez, 2010eko ekainaren 15eko ebazpenean aztertu genituen atxiloketa inkomunikatuei buruzko kexan gertatu da, hau da, III.1. epigrafean aipatu dugun kexan.
III.4. Txosten berriak
Inkomunikatutako atxiloketaren eremuko berme-sistemari buruzko azterlana eta hobekuntza proposamenak egin ditugu . Horren laburpena IV. kapituluan kontsulta daiteke eta testu osoa webgunean dago eskuragarri.
III.5. Ofiziozko jarduerak
Atzerritik etorritako pertsonen atxiloketak, askotan, etorkinak ez diren pertsonen antzeko beste atxiloketa batzuek baino askoz gehiago irauten dute batez beste. Dirudienez, ustezko gehienetan, Polizia Nazionalak pertsona atxilotuaren nortasuna egiaztatzeko hartzen duen denboraren ondorioz gertatzen da hori, eta, horren ondorioz, gaia Arartekoaren aurrean planteatzea erabaki dugu, haren eskumen-esparrukoa baita.
1/1992 Lege Organikoa, otsailaren 21ekoa, Herritarren Segurtasunaren Babesari buruzkoa, aldatzea sustatzeko aukera planteatu diogu, esparru horretan pertsona adingabeei ezarritako zehapen ekonomikoak heziketa eta prebentzio izaerako beste zehapen batzuekin ordezkatzeko aukera azter dezan; izan ere, gai hori ere haren eskumen esparrukoa da, eta kexa batean gauzatu dugun esku-hartzeagatik planteatu zaigu. Erakunde horrek arazoa Barne Ministerioari helarazi dio, eta Barne Ministerioak proposamena baloratzeko konpromisoa hartu du.
IV. Kexarik aipagarrienak
IV.1. Poliziaren ekintza bat ikusten ari ziren emakume biren atxiloketa
Bilbon Udaltzaingoak desobedientzia larriko ustezko delitu baten ondorioz lagun batekin batera atxilotu zuen emakume batek kexa bat aurkeztu zigun; izan ere, bi emakumeak atxilotu zituzten agenteek gehiegikeriaz jokatu zutela uste du. Gertakariak bi emakumeak polizia etorkin baten kasuan gauzatzen ari zen ekintza bat ikustera gelditu zirenean gertatu ziren. Erreklamaziogileak adierazitakoaren arabera, agenteek, emakumea han zegoela ikusi zutenean, joateko agindu zioten. Orduan, emakumeek erantzun zieten bide publikoan egoteko eta agenteen esku-hartzea ikusteko eskubidea zutela. Orduan, agenteek nortasun agiriak eskatu zizkieten eta atxiloketa bat oztopatzen ari zirela esan zieten. Era berean, agenteei azaldu nahi izan zieten beren egoera zein zen kontuan hartuz –hau da, urrun, isilik eta eskuak poltsikoetan sartuta zeuzkatelarik–, ezin zitzaiela jokabide hori egotzi, eta identifikazio eskaerak ez zeukala justifikaziorik uste zutela, begiratzen baino ez zirelako ari. Agenteek, azkenean, bi emakumeak atxilotu egin zituzten desobedientzia larriagatik eta bilurrak ipini eta poliziaren egoitzara eraman zituzten. Han, gorputz-erregistroa egin zieten, identifikatu egin zituzten eta egokiak ziren oharrak egin zituzten, eta ondoren, ziega banatan sartu zituzten aske utzi zituzten arte.
Interesdunaren arabera, atxiloketaren ondorioz egin zen atestatuan ez zen jaso benetan gertatu zena. Bere hitzetan, ez zuten oztopatu edo eragotzi poliziaren jarduna, dokumentu hartan adierazten den bezala; aitzitik, urrun geratu ziren zer gertatzen zen ikusteko, isilik eta inolako mugimendurik egin gabe. Era berean, behin eta berriro eskatu zuten arren, ez zietela letradu baten laguntza eskaini eta beren familiei ez zietela atxiloketaren berri eman ere azaldu zuen.
Bi emakumeek auzibide penalean salatu zituzten gertakariak, atxiloketaren ondorioz gaian esku hartzen ari zen auzibidean, hain zuzen. Hori dela eta, gure jarduna nagusiki prebentzio esparruan kokatu behar izan genuen, eta gure gomendioak bete diren egiaztatu dugu. Plano horretan, Udalari eskatu genion kexa iker zedila, honako gomendio honi jarraiki: "Polizia gorputzek agenteek gauza ditzaketen ekintza irregularren aurreko kontrol-instrumentuak ezarri behar dituzte" (2003ko txosten arrunta, VI.2. kapitulua), baita txosten honetan jasotako gomendio batzuk bete diren ala ez jakinaraz diezagula ere: "Bilboko San Frantzisko (Bilbo) zonan atzerritarrekiko burututako jarduera polizialei buruz Arartekoak izandako eskuhartzea" (1998ko Txosten arrunta, I.1 kapitulua, 1.6. idatz-zatia), kasu honetan aplikatzen dela ulertzen baikenuen.
Udalak adierazi zigun polizia arduradunek gertakizunak ikertu zituztela eta ez zutela antzeman inolako gehiegikeriarik agenteen jardunean, eta, adierazi zigutenaren arabera, gaiaz arduratzen den instrukzioko epaitegiak eman zuen epaiak ere horixe berretsi zuen. Udalaren informazioa ikusirik, gure ustez, ordea, ikerketa ez da aipatutako gomendio orokorraren araberakoa izan; izan ere, egin zuten gauza bakarra agenteek gertatutakoari buruz emandako lekukotza jaso eta aztertzea izan zen, eta ez zen justifikatu bestelako ikerketa-jarduerak egitea ezinezkoa zenik. Halaber, polizia arduradunek ez zutela poliziaren ekintza ondorengo txostenean proposatzen genuen ikuspuntutik aztertu ulertu genuen: "Bilboko San Frantzisko (Bilbo) zonan atzerritarrekiko burututako jarduera polizialei buruz Arartekoak izandako eskuhartzea" (1998ko Txosten arrunta, I.1 kapitulua, 1.6. idatz-zatia), auzibide penalean hasiera-hasieratik falta gisa kalifikatzen diren legez kontrako ekintza penalen ondoriozko atxiloketak ekiditeko; eta agenteek horrela baloratu izan balute, ez zuten atxiloketa gauzatuko. Hori dela eta, Udalari gomendioak errepikatu behar izan genizkion. Horrez gain, berriro adierazi genion beharrezkoa dela prebentzio eta kontrolerako mekanismoak artikulatzea atestatuen edukia bat etor dadin atestatuak egitea eragin duten gertakariekin; izan ere, eman zigun informazioa ikusirik, oraindik ez dauzkala instrumentu horiek ondorioztatu genuen.
Bestalde, udalaren informazioak ez zion atxilotutako emakumeen eskubideen gaiari heldu, eta horixe planteatzen zen kexan. Puntu horretako informazio faltaren ondorioz, Udalak ez zuela bidali genion eskaera behar bezala bete ondorioztatu genuen, eta, horrez gain, poliziaren jarduna ikuspuntu horretatik azter zezala eta, egokia izanez gero, egoera hori berriz gerta ez dadila ziurtatzeko beharrezkoak diren neurriak hartzeko eskatu genion.
IV.2. Ertzaintzaren jarduna ikastetxe baten kanpoko aldean
Unibertsitatetik kanpokoa eta Autonomia Erkidegoko Administrazioaren titulartasunekoa den ikastetxe baten zuzendariak kexa bat aurkeztu zigun, Klaustroa eta Ordezkaritza Organo Gorenaren izenean. Kexa horretan bere ezinegona adierazten zuen Ertzaintzak ikastetxeko ikasleak banan-banan identifikatu eta grabatu zituelako eskolako kanpoko aldean atsedenaldian zeudenean, eta azpimarratzekoa da gehienak adingabeak direla. Bere ustez, agenteek ez zuten kontuan hartu ikastetxeko ikasleak zirela eta atsedenaldian zeudela, hau da, ez zirela ustezko kontzentrazio bateko kideak. Gainera, toki hartan egoteagatik soilik poliziaren esku-hartzea eragin zuten gertakariekin lotuta egon zitezkeela pentsa baliteke bezala jardun zuten. Bestalde, interesdunak kexan adierazten zuenaren arabera, agenteak ez ziren ikastetxeko arduradunengana joan, ez zituzten entzun zuzendaritza-taldeko kide batzuen eta irakasleen azalpenak ikastetxeko ikasleak zirela, atsedenaldian zeudela eta horren ondorioz beren erantzukizunpean zeudela azaltzen saiatu zirenean. Horrez gain, poliziaren jardunak eskolaren jarduera arruntari eragin ziola azaldu zigun; izan ere, gertakariak eskolako jarduera eten egin zuen; eta, horrez gain, kezkatuta agertu zen grabatutako materiala gorde ote zuten.
Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Sailak onartu egin zuen agenteek ez zutela behar bezala jokatu ikasleak grabatu zituztenean, eta grabazioak suntsitu egin zituela esan zigun, baita hori berriz gertatzea ekiditeko neurriak hartzea beharrezkoa dela ikusi duela ere. Hala eta guztiz ere, poliziak, gainerako guztiari dagokionez, behar bezala jardun zuela uste zuen. Eman zigun informazioarekin, hala ere, ez zela hori gertatu ulertu genuen; izan ere, informazio horren arabera, agenteek aurkitu zuten jende taldea zentrotik kanpokoa izan balitz bezala eta han egoteagatik soilik polizia han egotea eragin zuten gertakariekin lotuta egongo balira bezala jokatu zutela zirudien. Horrez gain, polizia arduradunek, poliziaren jardunari buruz gauzatu zuten ikerketan eta egin zuten balorazioan, ez zituztela ikastetxeko arduradunek gazteak gertakizunen tokian egoteko arrazoiak azaltzeko aipatu zituzten alderdiak kontuan hartu zirudien.
Gure ustez, bi alderdi horiek garrantzitsuak ziren legearen ikuspuntutik, oso loturik baitaude poliziaren jardunarekin kexa eragin zuten alderdiei dagokienez (Segurtasun Indar eta Gorputzei buruzko martxoaren 13ko 2/1986 Lege Organikoko 11. art. eta Herritarren Segurtasunaren Babesari buruzko otsailaren 21eko 1/1992 Lege Organikoko 20. art.). Hori dela eta, Herrizaingo Sailak poliziaren jarduna kasuaren ezaugarri bereziak kontuan hartuz aztertu behar zuela ulertu genuen.
Plano orokorrean, gure ustez, kexa horrek berriro azaleratu du komenigarria dela –2003ko eta 2004 txostenetako II.7. kapituluan aipatu genituen beste kexa batzuei buruz adierazi genuen bezala– agenteek kasu horietan bete behar duten jarduera protokoloa zehaztea, baita ikastetxeetako arduradunekin harremanetan jartzeko bideak ere, eta Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak esku hartu beharko luke bere eskumenei erantzuteko. IKTen eta datuen babesaren arloan, kapitulu honetan bertan, kexa horri buruzko erreferentzia barne hartu da.
V. Ondorioak
V.1. Arlo honetan 2009an baino kexa gehiago egon dira, baita aurreko urteetan baino gehiago ere. Aurten ere, kexa gehien jaso dituzten administrazioak Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Saila eta Bilboko Udala izan dira.
Oro har, administrazioek modu onargarrian bete dute Arartekoarekin elkarlanean aritzeko betebeharra. Berriro ere, azpimarratzekoa da Bilboko Udalak zein azkar erantzuten dien gure eskakizunei eta zein harkor agertzen den trafikoaren arloan batik bat helarazten dizkiogun oharren aurrean.
Hala eta guztiz ere, zailtasun batzuk izan ditugu gure zereginak behar bezala gauzatzeko. Planteatzen ditugun gaien inguruko erantzunik eza eta erantzuteko hartutako denbora izan dira, nagusiki, izan ditugun arazoak. Hartara, adibidez, Donostiako Udalak 15 hilabete baino gehiago hartu ditu 2008an ofizioz hasi genuen jarduera baten ondorioz bidali genion eskaera bati erantzuteko, eta, horrez gain, ez die erantzun mahaigaineratu genizkion alderdi batzuei. Herrizaingo Sailak ere ez digu eman 2010eko ekainaren 15eko ebazpenean aipatzen ziren atxiloketa inkomunikatuei buruzko kexan eskatu genion informazio guztia.
V.2. Kexen zati garrantzitsu bat Trafikoaren arloarekin lotuta dago, zehazki, zehapen araubidearekin. Aurreko urteetakoen antzeko gaiak planteatu dira, esate baterako, jakinarazpenak, proba, gidariaren identifikazioa, Zuzenean (Eusko Jaurlaritzaren Herritarren Arretarako Zerbitzua) zerbitzuak tramitazio arazo jakin batzuei emandako erantzunari eta partidu egunetan San Mames (Bilbo) estadioaren inguruetan aparkatzea debekatzen duten seinale batzuen egokitasunari buruzkoak izan dira.
V.3. Poliziak ustez gehiegikeriaz jokatu izanagatik salatu diren kexa gehienak poliziaren egoitzatik kanpo gauzatutako esku-hartzeei buruzkoak izan dira. Horietako asko, berriro ere, etorkinekin lotutakoak izan dira eta poliziaren jarduna alderdi horrekin lotu dute. Bilbori dagokionez, azken kexa ia-ia guztiak San Frantziskoko inguruan gauzatu diren ekintzekin egon dira loturik.
Talde honetako kexek berriz azaleratu dituzte erakunde honek behin eta berriro azpimarratu dituen arazoak, hala nola: ikerketa falta edo behar beste ez ikertu izana, indarraren erabilpenaren kontrola, lehenengo kalifikazio judizialetik faltatzat jotzen diren jokabideen ondoriozko atxilotzeak, pertsona interesdunek agenteekiko desobedientziagatiko salaketa baten formulazioa pertsona horiek poliziaren jarduera zalantzan jarri dietela pentsatzen dutela, atestatu eta salaketen edukia ez datorrela bat errealitatearekin eta lekukoen presentzia.
Berriro ere azaleratu dute horrelako egoerak detektatzeko eta berriz gertatzea ekiditeko eta agenteak ordenamendu juridikoak atestatu edo salaketa bat egiteko ematen dien ahalmenaz gehiegi baliatzea prebenitu eta kontrolatzeko eman ditugun gomendioetan aipatu ditugun prebentzio eta kontrolerako mekanismoak ez direla betetzen ari.
V.4. Prozedura judizial baten tramitazioak ez du galarazten ez administrazio esparruan kexa baten xede den polizia jarduna ikertzea, ezta bete beharreko parametroak behar bezala bete diren egiaztatzea ere. Horrez gain, erakunde honi ez dio galarazten prebentzio planoan esku hartzea. Salatutako gertakarien inguruko ikerketa ezin da mugatu, besterik gabe, ontzat ematera kasuan kasuko agenteek ematen duten bertsioa, edo gertatutakoaren inguruan ematen duten azalpena jasotzea, horrek kexa zuzenean baztertzea esan nahiko luke eta.
V.5. Inkomunikazio erregimeneko atxiloketek berriro eragin dituzte kexak. Horren inguruko irizpena eman dugu 2010eko ekainaren 15eko ebazpenean. Horrez gain, esparru horretan bermeen sistemari buruzko azterlan bat ere egin dugu.
Era berean, atxiloketa ez inkomunikatuekin lotutako kexak aurkeztu dira. Horiek honako alderdi hauei buruzkoak izan dira besteak beste: horien iraupena, batzuetan atxilotua atzerritarra izateagatik, letratuaren laguntza izateko eskubidea eta atxiloketa jakinarazteko eskubidea urratu izana, eta gorputz-erregistroa egitean guztiz biluztu izana.
V.6. Herrizaingo Sailak grabatzen diren jardunen ondorioz eragin litezkeen ustezko erantzukizun administratibo eta penalen gehienezko preskripzio epean atxiloketen grabazioak gordetzea bermatzeko epe bat ezarri behar du, eta horrek kontuan hartu behar du giza eskubideak bermatzen dituzten erakundeen esku-hartzea, hala nola Arartekoarena. Horrez gain, beharrezkoa da grabatutako materiala esparru horietan esku-hartzea burutu bitartean gordetzea bermatzea.
Era berean, pertsona atxilotuei elikagaiak non eman behar zaizkien eta eginbide posibleak non gauzatu behar diren argitzeko irizpide orokorrak ezarri behar ditu, baita otorduen ordutegia eta kopurua ere. Irizpide horiek ez betetzea behar bezala justifikatu behar da.
V.7. Atxiloketa-zentroek egoitza espezifikoak eduki behar dituzte adingabeentzat eta atxiloketaren erregistroko liburu berezia izan behar dute haientzat.
V.8. Atxiloketarekin lotutako erregistroek eta gainerako dokumentuek fideltasun eta zehaztasun osoz islatu behar dute jarduera nola gauzatu den. Arreta handiz bete behar dira, eta horien edukian desadostasunak ez egotea ziurtatu behar da. Eskubideen informazioari buruzko aktetan jasota geratu behar da pertsona atxilotuari leporatzen zaizkion gertakizunak zein diren jakinarazi zaiola.
V.9. Komenigarria da unibertsitatetik kanpoko ikastetxeetarako poliziaren esku-hartzeei buruzko jarduera protokolo bat zehaztea, eta, bertan, ustezko horietan bete behar diren jarraibideak zehaztea, baita kasuan kasuko ekintza esku hartzen duten agenteen harreman-bideak ere.